Was Jezus getrouwd?

Om de zoveel tijd hoor je het weer eens: Jezus was getrouwd! Je kunt die bewering tegenkomen in documentaires, in populaire boeken zoals De Da Vinci Code, of in nieuwsberichten over recent gevonden oude documenten. Vaak suggereert men dan dat Maria van Magdalena Jezus’ vrouw moet zijn geweest. Wat zijn de historische gronden voor die bewering?

Argumenten pro

Om maar meteen met de deur in huis te vallen: er is geen enkel geschrift uit de oudheid dat zegt of Jezus al dan niet getrouwd was. Voor- en tegenstanders van een getrouwde Jezus dragen daarentegen wel een aantal indirecte argumenten aan. Hoe sterk zijn de voorargumenten?

Argument 1: Het was voor een Joodse man gebruikelijk om getrouwd te zijn. Het werd gezien als een religieuze plicht om je voort te planten, en dus kun je ook van Jezus verwachten dat Hij een vrouw had.

Weerwoord: Het klopt dat bepaalde groeperingen, met name de farizeeën, vonden dat iedere man moest trouwen en zich moest voortplanten. Maar niet iedereen hield zich daaraan. Bovendien hadden de farizeeën zeker geen rechterlijke macht. Er waren ook groeperingen, zoals de essenen, die juist volledig celibatair leefden. Verder kwam het ook onder de niet-essenen wel degelijk voor dat individuen celibatair leefden om zich volledig te kunnen wijden aan God en de bestudering van de Schrift en. Dit gold bijvoorbeeld voor Simeon ben Azzai, een vooraanstaande Joodse leraar uit het begin van de tweede eeuw na Christus. Een dergelijk idee vind je ook terug in de woorden van Jezus die Hij spreekt tegen Zijn discipelen in Mat. 19:12.

Buiten-Bijbels bronmateriaal

De gnostiek was een religieuze stroming die christelijke met Griekse en mystieke ideeën mengde. In 1945 werd bij Nag Hammadi in Egypte een aantal gnostische geschriften gevonden. Eén van die geschriften kreeg de naam Evangelie van Filippus. Dit ‘evangelie’ stamt uit de tweede of derde eeuw na Christus en is dus niet echt door Filippus geschreven. Maar het geschrift bevat wel informatie die gebruikt is om een romantische relatie tussen Jezus en Maria aan te tonen.

Argument 2: In het Evangelie van Filippus staat dat Maria Magdalena de metgezellin van Jezus was.

Weerwoord: Het woordje voor metgezellin (‘koinonos’) betekent niet ‘echtgenoot’ of ‘partner’. In 2 Korinthe 8:23 gebruikt Paulus hetzelfde woord als hij Titus zijn metgezel noemt.

Argument 3: In het Evangelie van Filippus staat dat Jezus Maria op de mond kuste.

Weerwoord: Tegenwoordig zou je dit opvatten als iets seksueels of romantisch, maar voor de gnostische auteur van het Evangelie van Filippus gold dit niet. Volgens een ander gnostisch document, de Tweede Openbaring aan Jakobus, ook geschreven in de tweede eeuw na Christus, kuste Jezus Jakobus op de mond. Het op de mond kussen werd gezien als iets vriendschappelijks.

Het belangrijkste bezwaar tegen argumenten 2 en 3 is echter dat het Evangelie van Filippus pas rond het jaar 200 na Christus is geschreven. Dat is dus ruim anderhalve eeuw na het leven van Jezus! Dit betekent dat het niet is geschreven door ooggetuigen of mensen die de ooggetuigen nog gekend hebben. Dat geldt overigens voor alle gnostische werken over Jezus en de discipelen. Ze bevatten fantasierijke verhalen over Jezus (zoals dat Hij Maria kuste), die lang na Zijn aardse leven zijn bedacht en dus geen historische basis hebben. Het is dan ook begrijpelijk dat deze ‘evangeliën’ nooit in aanmerking zijn gekomen om in het Nieuwe Testament te worden opgenomen. De evangeliën in het Nieuwe Testament zijn allemaal in de eerste eeuw geschreven, door ooggetuigen en kennissen van ooggetuigen, en zijn daardoor historisch betrouwbaar.

Argument 4: Recentelijk is er een papyrus gevonden waarin staat dat Jezus zegt: ‘Mijn vrouw…’

Weerwoord: Dit papyrusfragment (als het geen vervalsing is) stamt op z’n vroegst uit de zesde eeuw na Christus en is dus van geen enkele historische waarde als het gaat om het leven van Jezus.

Update: Karen L. King, de onderzoeker die voor het eerst over het papyrusfragment publiceerde, is inmiddels tot de conclusie gekomen dat het waarschijnlijk inderdaad een vervalsing is.

Nieuwtestamentisch bronmateriaal

Voor relevante historische aanwijzingen zul je toch echt de nieuwtestamentische bronnen moeten raadplegen, geschreven door Jezus’ tijdgenoten. Het maakt hierbij niet uit of je gelovig bent of niet, en of je denkt dat de Bijbel Gods Woord is of niet; de evangeliën zijn hoe dan ook het beste historische bronmateriaal over Jezus. Maar ook hier zullen we het moeten doen met indirecte aanwijzingen.

Argument 5: Volgens alle vier de evangeliën ging Maria Magdalena naar het graf om Jezus’ lichaam te balsemen. Zoiets intiems zou alleen door zijn eigen vrouw uitgevoerd worden.

Weerwoord: Er zijn geen aanwijzingen dat het balsemen van een lichaam alleen door de echtgenote kon worden uitgevoerd. Sterker nog, deze teksten tonen aan dat dit ook door anderen gedaan kon worden, want er gingen meerdere vrouwen naar het graf (Mat. 28:1, Mar. 16:1-2 en Luc. 24:1).

Argumenten contra

De aanwijzingen voor een huwelijk tussen Jezus en Maria zijn dus niet bepaald overtuigend. Wat zijn de tegenargumenten?

Tegenargument 1: Geen melding van een vrouw

De evangeliën maken nergens melding van een vrouw van Jezus, terwijl Zijn andere familieleden (vader, moeder, broers en zussen) wel vermeld worden (Mat. 12:46; 13:55-56, et cetera). Ook is er nergens sprake van een schoonfamilie, terwijl bijvoorbeeld Petrus’ schoonmoeder wél wordt genoemd (Mat. 8:14). En als Maria van Magdalena Jezus’ vrouw was, is het vreemd dat dit nergens wordt verteld. Wanneer de evangeliën meer achtergrondinformatie geven over wie zij was, wordt er alleen maar vermeld dat er zeven geesten uit haar zijn gedreven (Luk. 8:2).

Tegenargument 2: Jezus’ opdracht aan Johannes

Toen Jezus aan het kruis hing, regelde Hij dat Johannes voortaan voor Zijn moeder zou zorgen (Joh. 19:25-26). Als Hij een weduwe zou achterlaten, is het merkwaardig dat Hij zo’n regeling niet ook voor haar trof.

Tegenargument 3: De gemeente als echtgenote

In zijn brief aan de Efeziërs maakt Paulus een vergelijking tussen enerzijds het huwelijk tussen man en vrouw en anderzijds de relatie tussen Jezus en de Gemeente, waarbij de Gemeente dus de vrouw van Jezus is (Ef. 5:23-27). Het is historisch gezien onwaarschijnlijk dat Paulus deze vergelijking zou maken als Jezus een aardse vrouw had.

Tegenargument 4: Paulus’ verwijzing naar Petrus i.p.v. Jezus

In Paulus’ eerste brief aan de Korinthiërs, geschreven rond 55 na Christus (binnen 25 jaar na het leven van Jezus), somt hij enkele rechten op die de apostelen hadden. Daarbij noemt hij ook het recht van de apostelen om een vrouw te hebben en mee te nemen op zendingsreizen. Ter onderbouwing zegt hij dat Petrus, de andere apostelen en de broers van Jezus dat ook doen (1 Kor. 9:5). Als Jezus een vrouw had, waarom zou Paulus dan niet direct naar Jezus zelf hebben verwezen? Dat zou de zaak helemaal hebben beslecht.

Wanneer je alles op een rijtje zet kun je concluderen dat het historische bronmateriaal geen definitief antwoord geeft op de vraag of Jezus getrouwd was. Maar in het licht van de indirecte aanwijzingen lijkt dat dus uiterst onwaarschijnlijk.

Share

Over de auteur

Ruben Jorritsma heeft evolutiebiologie gestudeerd aan Wageningen Universiteit en is tegenwoordig werkzaam als directeur van Stichting Apologica. Hij verzorgt lezingen en cursussen over geloofsverdediging.